Siak Ken Ti Musika

ni Rudy Ram. Rumbaoa



AGDUYOSAK met nga agputar ti kanta. Saanak a professional songwriter, ngem maipanakkelko dagiti nagapuanak. Nagapuanak kunak ta adda metten sumagmamano a putarko a kanta ti naiplakan ken kinanta ti maysa a kalatakan, no diak mariro, isu ketdi ti binirngasanda iti kakaisuna a “Prince of Ilocano Songs,” ni Vhen Bautista.

Iti biang ken padasko nga agputar iti kanta
Ti agputar ti kanta masapul met a makayasan a naimbag tapno maikumbiene ti liriko [lyrics] iti musika [music wenno melody]. Kas met ti agsurat iti daniw, masapul nga adda lasag wenno piskel ti daniw nga ipaawatna kadagiti agbasa. Nagduduma ti mabalin a suraten- daniw, sarita, salaysay, nobela, bukanegan, damdamag, kdpy. No agsuratka iti ania man kadagitoy masapul nga agaun dita kaunggam, dita nay puso, riknam, emosion wenno makitam. Masapul nga iladawam ti kayatmo nga ipaawat. Kasta met iti kanta, kasla makita dagiti agdengngeg dagiti banag a kayatmo nga iladawan a kayatda a makita ken maimutektekan.

Iti biangko nga agputar ti kanta [ilocano songs], adda met dagiti pagibasarak- mabalin nga “inspirasion” manipud iti kaingungot, anak, gayyem wenno am-ammo, ekspiriensa [napasamak] iti biag ken banag a makita. Sabali lang ti “tema” ti kanta a mabalin a putaren- kas koma no love song, christmas song, disco, medley wenno variety songs. Iti kanta, kasapulan ti “rhyhming” wenno “rima” a makuna. No agpatingga ti umuna nga stanza iti “a,” masapul a kasta met ti maikadua, maikatlo ken maikapat. Mabalin met nga “a” ti pagpatinggaan ti umuna ken maikadua samonto isaruno ti “o” “an” wenno “i” iti maikatlo ken maikapat. Mabalin met a kombinasion. Ti kangrunaan a paset ti kanta isu tay “koro,” ta daytoy ti maulit-ulit wenno madagullit a makanta. Ditoy pay ti pakaadawan ti paulo ti kanta. Dagiti dadduma a putar a kanta, adda pay nayon ti koro- ti “bridge ken refrain.”

Kasano ken kaano a nangrugiak nga agputar iti kanta?
No diak mariro, addaak iti high school idi rugiakon ti agputar iti kanta. Dagitay man kanta a para tapat ti masansan idi a kankansionek. Uray agbanarbar ti uni ti gitara, manso latta! Uray disintonado ti boses, ipasaksak latta! Samiweng, dayta man ti kaasitgan a liwliwa ti riknak. Gayam, no imdengam ken maawatam ti pudno nga anag ti kanta- dakkel ti kaipapananna iti biagmo. Agbalin nga inspirasion.

Kaaduan a putarek a kanta ket daytay love, christmas ken variety songs. No dadduma, ipasaksakko met ti balse [waltz] ta mabalin nga ikompas nga isala ken paggugusto unay daytoy no adda social dance. Ngem sa la nagbanag a maiplaka dagitoy nga arapaapko idi addaakon iti kolehio. Kadagita met a tawen a nagam-ammokami iti nalatak unay a kumakanta ken maibilang a kakaisuna a “Prince of Ilocano Songs,” ni Vhen Bautista.

Kunak, ta kas met ti agsurat iti daniw, sarita, salaysay, nobela, bukanegan, kdpy, masapul nga adda tarigagay ken essem, ta no awan dagitoy, saanmo a mailadawan dagiti putarem a kanta- awan ti anagna. Saanmo a masurat dagiti banag a kayatmo a suraten. Rubrobam ketdi agingga a gumillayab a kas apuy ti tarigagaymo. Ket di mabayag, naiplaka ti umuna a putarko, ti “Inday,” maysa a balse a kinanta ni Vhen Bautista. Perme ti ragsakko ta adda nagbanagan ti adu nga anusko a nangbukel iti daytoy a kanta. Naipalaon ti Inday iti album ni Vhen nga “Awan Sabali Nga Ayat.” Ni Alfonso Lao iti Laoag City ti producer daytoy a kanta. Ni Lao met laeng ti producer ti BMG Records iti amianan a paset ti pagilian ken nagpasikat kadagiti singers a kas kada Armand Currameng ken Joey Gomez.

Gaputa dakkel a balligi ti immuna a putarko a kanta, inggaedko ti nagsurat ti liriko ti kanta kalpasanna, yaramidak ti melodyna. Ammok a kurengrengen ken pandagan ti string ti gitara ken aramaten ti organ isu nga alistok a mabukel ti samiweng. Ngem agdepende no dadduma ta pasaray adda tiempona a napintas ti annayasan ti panakabukel ti kanta ken no “in the moodka nga agputar.” Di mabayag, rimmuar manen ti sabali a komposisionko, ti “Saniata,” a kinanta ni Rodel Garcia a taga-Vigan City ken napataud a nairaman iti album a “Rimat Dagiti Bituen” babaen iti producerna ni Freddie Boy Tan. Sinuratko ti liriko daytoy a kanta kalpasan a naam-ammok ken nadakulapko ti maysa a dayag iti nakidar-ayak a kasar ti gayyemko. Kapetkapet daytoy a kanta. Mayat ta nag-click ti kanta kadagiti salunan ken radio, nangruna iti Ilocos Sur.

Ti “Ayat Ti Maysa A Baro” a komposisionko ket maysa a chacha. Orihinal met laeng a kinanta ni Vhen. Maipanggep daytoy iti estoria ti maysa a baro nga agrayo iti maysa a balasang, ngem di met maitured ti baro ti agdaton iti nasao a dayag. Tay kunada nga “arem-mata, bain-baga.” Nainspiraranak iti daytoy a komposionko gaputa sinuratko basar iti pudpudno a pasamak iti biag ti baro a karrubami a nalaing nga agsao ngem kurang met iti aramid- nagtennag la ngarud nga agar-arapaap ken nagilusion ti baro.

Iti makatawen a panakarambak ti “Maika-Sangagasut a Tawen dagiti Filipinos iti Hawaii” idi 2006, pinundoan ti Maui Filipino Chamber of Commerce [MFCC] ti panakapataud ti maysa nga album a napaluoan iti “Umuna a Siglo, Sakada” kas pagdayaw ken pagraem kadagiti sakadas a nagdappat ti Hawaii idi 1906. Nailadawan babaen iti panakaaramat ti kanta iti daytoy nga album ti kabibiag dagiti sakadas manipud panakikagasanggasat agingga iti agdama nga estado ti biag dagiti Filipinos iti Hawaii. Ditoy a napili dagiti tattao a nagputar kadagiti kanta. Iti album nairaman ti: “Umuna a Siglo, Sakada” babaen iti panangsurat ni mannurat ti Bannawag Arnold Baxa ken musika ni Vhen; ti “Filipino a Pagtamdan” da Ma. Louisa Canto ken dati a news editor ti Bannawag ni Eliseo Contillo; ti “Pammategyo” a sinurat ti author; “Pilipinas” da A. Bautista, Dr. E. Moralde, H. Poral, M. Canto ken M. Hisita; ti “Segga” da Evangeline ken Alfred dela Cruz; “Balikbayan” da Engr. Reynaldo Canto ken E. Contillo ken ti “Naragsak Ti Hawaii” nga orihinal a komposision ni Byrnie Munoz. Karaman pay iti album ti “Sarung Banggui,” “Atin Cu Pung Singsing,” “Sampaguita,” Buhay sa Amerika” ni Chino Romero, “Ay ay Kalisud,” “Malinak Lay Labi,” ken ti “Usahay.”

Iti Hawaii, naglatak daytoy nga album kadagiti estasion ti radio nangruna iti Honolulu ken Maui. Nagballigi ti MFCC iti panakalako daytoy nga album ket dakkel a tulong a nakaur-or iti pundo a nagpaay iti scholarship program.

Idi tawen 2006, nairaman ‘toy numo a nagsurat iti Pamaskua a Sagut a Kanta ni Vhen: daytoy ti “Sagut Kenka ni Vhen.” Napataud daytoy nga album babaen iti imbag nakem da Fr. Eric Adriano, a naka-base idiay Australia ken Executive Producer; ken ni Rosario Canto Bautista, kaingungot ni Vhen ken Producer ti album. Iti daytoy nga album, sinuratko ti “Naragsak a Paskuayo” [Merry Christmas], “Aldaw ti Paskua” [Christmas Day] ken “Panagrambak” [Celebration]. Kaduak a nagsurat iti daytoy nga album da: Eliseo Contillo para iti “Naraniag a Paraangan” [By Your Glowing Facade], “Christmas Bonus,” ken “Aginaldo” [Christmas Gift] ken ni Fr. Jose S. Adriano para iti “Tallo a Mamasirib” [Three Wise Men]. Dagiti dadduma a kanta ket sinurat amin ni Vhen Bautista, nairaman ditoy ti: “Krismas iti Filipinas” [Christmas in the Philippines], “Pamilia” [Family], “Paskua” [Christmas], “Agawidakto Ikarik Dayta [I Will Come Hoe, I Promise], “Panagdedenna” [Togetherness], “Sagut” [Gift], “Agpayso Kadi Nga Adda Santa Claus?” [Is It True There Is Santa Claus?], “Baro A Tawen” [New Year] ken “Ni Apo Dios Ti Mangbendision Kenka” [God Will Bless You]. Naiwaras ti album iti Australia babaen ti A & B Records International ken iti Pilipinas babaen ti Synergy Records ken iti U.S. babaen ti Aweng Records. Ni Eddie “Boss” Velasco ti Musical Arranger idinto a Recorded and mixed ni Ruben Remperas ti PM Studio [Sampaguita].

Planok idi ti agsurat iti maysa a libro. Tay man libro a maipanggep ken ayat. Ngem saan a nagbayag dayta a tarigagayko ta ad-adda met a pagduyosak ti musika. Tay kunakon, asideg iti riknak ti musika ket kasilpo daytoy ti angesko. Saan met la ketdi nga iti agputar ti kanta ti pagduyosak, uray daniw, salaysay, sarita, damdamag ken ania ditan. Makaisemak a manglagip ta iti naminsan, sinerekko payen ti showbiz portion ti Bannawag. Ngem saan a dakes ta sinuratko dagiti nalatak a personalidad iti lubong ti musika iti dayta a portion ti Bannawag. Ngem naturturay latta kaniak ti awis ti agputar iti kanta. “Samiweng ken Ayat… Wen, dumngeg kadagiti makaabbukay a kankanta ni Ilocano. Dagiti di malipatan a sonata ti kalman ken agdama a makapabang-ar ti rikna. No maminsan, pitingenna ti kaunggan ket lukaisanna ti linabag ti kalman nangruna no mainaig ken ni Ayat.

Tagikuaenda ti saanda a putar
Iti kanta, adda met mannibrong ta tagikuaenda ti kanta a saanda a putar. Dagitoy koma ti malapdan ken maliklikan. Isu a nabangon ti Philippine Association of Recording Industry [PARI] tapno isuda ti panakamata ti industria ti musika a mangsiim kadagiti mannibrong ken pirated a kanta. Ngem uray sadino ngata a paset ti lubong, adda latta ag-pirata. Aramidenda ti amin a pamuspusan tapno mailako laeng dagitoy a kinopiada iti merkado. Ngem tay kunakon, malapdan dagitoy no agridam.

Amin a kanta a maputar ket maipenpen idiay Philippine National Library tapno masalakniban iti ania man ken asino a mabalin nga agkuna nga isu ti akinkukua. Sa la maipalubos a makanta manen [revival] ti nasao a kanta babaen ti pammalubos ti akin-putar ti kanta. Awan pulos masagid kadagitoy malaksid iti akin-putar ti kanta ken ti nagpataud iti daytoy [producer]. No kas bilang man naputar ti kanta lima pulo a tawenen ti napalabas, uray mamin-ano a maulit-ulit a ma-revive ti kanta ta kukuanto latta ti akin-putar ti kanta. Ti akin-putar ti agtagikua ti kanta. Sa maysa pay, adda awaten ti composer nga awaganda iti “royalty.”

Nota ti anges, himno ken rima ti biag
Manen iti bukodko a padas:, ekspresion, emosion, pangiladawan ken adda kaipapanan ti kangrunaan nga estilok nga agsurat iti kanta. Kunak daytoy ta uray iti ilocano a kanta, adda latta dagiti green jokes wenno berde a balikas a maipalaon a mangparugit iti kanta. Ala paset met ketdi ti ekspresion ta maibilang a variety song ti kanta. Ngem puera delos buenos, dagiti dadduma basta napintasen ken adda agbalikas a musika, dida met la aturenen ti liriko nga aramatenda. Ipasaksakda! Ngem tay kunada, no ag-click iti salunan ken adda sindadaan a producer ti kanta, sige banat! Maipatangatangen iti radio.

Manen, saanak a propesional songwriter ngem maiburayko met ti kapadasak ken nagapuanak nga agsurat iti lubong ti musika. Ti samiweng, nota ti tunggal anges nga angsentayo ket datayo a mismo ti mangtempla ti kayattayo a pakaiturongan ti ayug tapno rummuar ti napinpintas a himno ken rima ti biag…*