TI PAROL [Christmas Lanterns]

TI christmas lantern iti Filipino, maawagan ti "parol."

Awanen sabali pay a naindaklan a simbolo ti paskua iti Filipinas no di ti kaadda ti parol. Adda sadiay ti espiritu ken anag ti Paskua.

Iti panawen ti paskua, makita dagiti sukog wenno tabas ti sinanbituen a parol a nakabitin iti ruar ti tawa dagiti pagtaengan ken uray pay iti kalsada, iti city hall ken provincial capitol. Para kadagiti Filipino, ti agaramid, mangdisenio ken mangipan ti silaw iti parol ket maysa daytoy nga ekspresion [panangiparikna] ti pammati ken namnama.

Ti nagkauna a parol ket tradisional a naaramid manipud iti simple a material a kas ti kawayan, Japanese rice paper, crepe paper, ken kandela wenno coconut oil-lamp tapno silnaganna ti nasao a parol. Nupay kasta, ti agdama a parol ket naaramid iti nadumaduma a sukog wenno tabas ken porma.

Iti lawlaw ti Manila, dagiti parol iti Capiz ket naaramid iti kabibi wenno plastic a mangsilnag ti siudad.

Maysa kadagiti kangrunaan nga inobasion ket masarakan idiay siudad ti San Fernando, Pampanga. Sadiay ti pakakitaan ken pakasarakan ti natayag a parol a naarkosan iti nadumaduma ti marisna nga agpatay-sindi a silaw. Maiparada daytoy iti siudad.

Aniaman a material wenno sukog/tabasna, mabigbig ti parol a kas simbolo iti amin a Filipino ken irepresentarna ti bituen iti Bethlehem a nangiturong kadagiti Tallo a Mamasirib a Lallaki iti kulluong nga 'yan ti maladaga a Jesus.

Ti balikas a parol ket naadaw manipud iti pagsasao ti Espania a lantern-- "farol." Ket segun ti pakasaritaan ti Paskua iti Filipinas, ti ramut ti balikas a parol ket masarakan iti Mexican piniata.

Naggapu met ti piniata iti Espania manipud iti Italia idi 1300's, ken naiwaras idiay Mehiko ket kalpasanna, dimmanon iti Filipinas idi insungsong dagiti kastila ti kristianismo.

Iti libro a "Paskua ti Maysa nga Ubing," ilawlawagna ti Paskua iti Filipinas a ti orihinal a parol ket nakabitan iti silaw a mangsilnag iti dalan nga agturong ti simbaan dagiti mapan maki-Misa de Aguinaldo. Mangrugi ti misa iti maika-sangapulo ket innem nga aldaw ti Disiembre, ken agngudo ti Misa de Aguinaldo iti tengnga ti rabii wenno bisperas ti Paskua. Kalpasan ti misa iti tengnga ti rabii, maisaruno ti pannangan kadagiiti bukod a pagtaengan.

Ti parol ti sentro ti panagrambak dagiti Filipino iti Paskua, nagbalin a "Festival of Lights." Daytoy a ramrambak ket mangrugi kadagiti bulan nga agpatingga iti "BER"-- September, October, November ken December.

Mangrugi a mangngegan dagiti ayug Pamaskua iti bulan ti Setiembre. Marikna ti tunggal Filipino iti kaadda ti Paskua kadakuada babaen ti kanayon a pannakapatokar ti Christmas songs iti radio, iti pagtaengan, negosio, iti kalsada ken parke. Dagiti malls ken department stores ti umuna nga agdekorasion kadagiti parol a mangpadaeg ti negosioda.

Nagbalin a tradision...

Ti parol ket orihinal a naaramat a kas maysa a daton tapno maitan-ok ti Apo. Importante a paset ti debosion kadagiti mamati nga agatendar iti siam nga agsapa ti Misa de Aguinaldo tapno masungbatan ken maipaay kadakuada ti kiddaw wenno pabor.

Kalpasan a naggapu dagitoy a debosionado iti simbaan, imbes a maidulin ti parol iti uneg ti balay, maisab-it ketdi iti ruar ti tawa. Iti rabii, agraniag ti parol babaen ti pannakaipan ti nadumaduma a marisna a silaw.

Dayawen dagiti umili ti aramid tunggal maysa. Mapili ti kapintasan a disenio ti parol. No kas pagarigan di mapili ti parol nga inaramidna, masapul a lalaingen ken pimpintasen dayta a tao ti agaramid iti parol para iti sumuno a panagpipili.

Insungsong dagiti kastila a papadi daytoy a pasalip/kontes a kasukat ti sangkabassit a gunguna nga awaten ti mangabak. Inaramid ti simbaan daytoy a kas debosion iti panagdaton ken ni Jesus. Isut' gapuna a no tiempo ti Paskua, nagbalinen a kaugalian dagiti tattao ti agpasiar iti simbaan iti tinawen tapno mapanda kitaen ti baro a disenio ken agkakapintas a naaramid a parol.

Idi panawen ti kastila iti Filipinas, nadumaduma ti marisna a "papel de Japon" ti masansan a maaramat a pagdisenio iti parol.

Mateo 2:9-10

Apaman a nangegda ti imbaga ti ari, pimmanawdan. Idi addada iti dalan, nagparang manen daydi bituen a nakitada idiay daya ket idaldalanna ida agingga a nagsardeng iti ngatuen ti 'yan ti ubing.

Kasta unay ti ragsakda a nakakita iti bituen!

.

.

.

.

.

TI PAROL

[Christmas Lanterns]

Rudy Ram. Rumbaoa

samiwengkenayatnirudy.blogspot.com

[nabulod dagiti ladawan a nausar]