Apay A "Mother's Day?"

[Nabulod ti ladawan a naaramat]

NAGBALINEN a tradision ti panagrambak ti aldaw dagiti Ina. No taliawentayo dagiti naglabas a panawen, adda met sumagmano idin a bilang ti ancient cultures a nangipaay iti panagraem ken panagdayaw kadagiti Inna ket ibilangda pay dagitoy a kas diosa. Karaman ditoy ti nagkauna a Greko a nagrambak iti aldaw dagiti Ina maigapu ken ni Rhea, ti maibilang nga ina ti amin a diosa dagidi a panawen. Uray met dagiti nagkauna a Romano, dinaydayawda met idi dagiti innada a kas diosa.

Bayat ti maika-sangapulo ket pito a siglo [century], nagkaykaysa dagiti umili nga agindeg iti British isles a nangiyuswat iti maysa a religious celebration tapno marambakan ken mailadawan no kasano ti kinaimportante ti agbalin nga Ina-- inawaganda ngarud daytoy iti "Mothering Sunday," ken naangay daytoy iti tunggal maikapat a Domingo iti panawen ti Semana Santa.

Kangrunaan a gagem daytoy naisangsangayan nga aldaw ket tapno adda panagkaykaysa ti Ina iti Anak. Ibaon ngamin idi ti working class a pamilia dagiti annakda a mapan agtrabaho a kas maysa a tagabu wenno house servants. 

Iti Mothering Sunday, mapalubosan ti anak iti dayta nga aldaw nga agawid ken mapan mangbisita iti nagannakna-- nangruna iti Ina. 

Idi 19th century, in-inut a nagpukaw daytoy naugalian a tradision ken naisangsangayan nga aldaw. Ngem idi bimtak ti Maikdua a Gubat ti Sangalubongan, in-inut met la a nagsubli ken nabiag idi binaliwan nga inyam-ammo ken indatag dagiti soldado ti Estados Unidos iti publiko ti kinaimportante ken kaadda ti sentimiento ti langa wenno parang iti panangrambak ti Mother's Day.

Iti Estados Unidos, adu dagiti nagbalin a palso nga ekspiriensa ti pagsasarunoan dagiti agpapada a panagrambak iti Mother's Day sakbay a narambakan daytoy iti tinawen a kas naisangsangayan nga aldaw a ramrambakantay' iti agdama.

Idi 1858, ni Anna Reeves Jarvis ti kaunaan a babai a nangangay ti umuna nga opisial a panagrambak iti aldaw dagiti Ina. Immuna a rinambakan ni Jarvis ti Mother's Day idiay West Virginia, ti ili a nagtaudanna, tapno maital-o ti kinaimportante ti Mother's Work Day maipanggep iti lokal nga isyu ti sanitasion wenno panagdaldalus. 

Iti Gubat Sibil iti Estados Unidos, pinalawa ni Jarvis ti akem daytoy Mother's Work Day tapno mairaman a mayaplikar iti kinadalus a kondision dagiti agpada a puersa nga agririnnupak.

Iti sabali a bangir, pinadas ni Julia Ward Howe, author ti "Battle Hymn of the Republic" ti nangirugi iti intero a pagilian a marambakan ti aldaw dagiti Ina a kas aldaw ti kappia imbes a maiturong iti panagdaldalus a kas kalikagum ni Jarvis. 

Idi 1872, inrugi ken intandudo ni Howe ti Mother's Day of Peace, a naangay iti Hunio 2 ken rinambakan ti agarup 18 a siudad ti America. Nagtultuloy ti naisangsangayan nga aldaw a kas pagraem kadagiti babbai ti Boston iti sumaruno a sabali pay a sangapulo a tawen, ngem in-inut a napugas daytoy kalpasan nga inkabassit ni Howe ti magastos iti selebrasion ken insardengna ti nagsurat maipanggep iti daytoy.

Idi 1905, pimmusay ni Anna Reeves Jarvis ngem intuloy ni Anna Jarvis, balasang ni Anna, ti inrugi ni nanangna a pagdayaw kadagiti Inna. Insapata ni Anna iti tanem ti Ina nga ibubosna ti amin a panawenna tapno agballigi ti arapaap ni Anna a proyekto a para kadagiti Inna-- "Maraem ken madayaw dagiti Ina, sibibiag man wenno dagitoy ket pimmusayen." 

Ket idi 1907, rinugianen ni Anna nga inkampania daytoy babaen ti panagitedna ti puraw a carnations [maysa a kita ti sabong kas ti klavel a puraw] iti gimong ti simbaan a nakikappengan ni nanangna idiay Grafton, West Virginia. Agarup aglima gasut a sabsabong ti naiwaras iti simbaan ti St. Andrew Methodist Episcopal iti tunggal kameng ti nasao a kongregasion.

Idi Mayo 10, 1908: inamongan ti St. Andrew iti Grafton, West Virginia, ti kiddaw ni Anna a maipaay ti aldaw ti Domingo a kas espesial a serbisio a pagdayaw kadagiti Inna-- tradision a nagwaras iti sumuno a tawen kadagiti simbaan ti 46 nga estado ti U.S., karaman ti pagilian a Canada ken Mexico.

Iti dayta met la a tawen, nakitipon ni John Wanamaker, maysa a Philadelphia merchant, iti grupo ni Anna tapno mapabileg ti kampania ti Mother's Day. Naipresentar met ti umuna a gakat iti Kongreso ti Estados Unidos iti singasing a pannakaestablisar ti "Aldaw Dagiti Ina" babaen ken ni Nebraska Senator Elmer Burkett, ken babaen iti kiddaw ti Young Men's Christian Association [YMCA]. Ngem nakeltay ti nasao a singasing iti Kongreso iti botos a 33-14 ket nagsubli daytoy iti komite.

Naglusulos ni Anna iti trabahona tapno maipamaysana ti agsurat ken mangikampania, manggutigot ken mangkumbinsir kadagiti politiko, papadi ken civic leaders tapno maipasdek wenno mabuangay ti naisangsangayan nga aldaw dagiti Ina.

Idi mabayag, ginutigot ni Anna a makitipon kadakuada ti grupo a World's Sunday School Association [WSSA] tapno adda kabadanganna a mangikampania ti Mother's Day. Dakkel ti naipaay a tulong ti WSSA a nangkumbinsi kadagiti agpanpanday ti linteg iti estado ken ti Kongreso a nangsuporta iti nasao a gakat tapno agbalin daytoy a national holiday ti "Mother's Day."

Adu a pannubok ti naglasatan ni Jarvis sakbay a nagballigi ti gakat. 

Idi 1912, ti West Virginia ti opisial ken nagbalin nga umuna nga estado ti U.S. a nangadaptar ti Mother's Day a kas naisangsangayan nga aldaw. Dua a tawen kalpasanna, impasa ti Kongreso ti Estados Unidos ti nagtipon a resolusion. Pinirmaan ni Presidente Woodrow Wilson ti resolusion tapno mamagbalin a national holiday ti "Mother's Day," a kayatna a sawen-- dakkel ti akem ti Ina iti pamilia ken iti komunidad. 

Manipud idin, rambakan dagiti Amerikano ti "Mother's Day" iti maikadua a Domingo ti bulan ti Mayo.

Ni Anna Jarvis, balasang ni Anna Reeves Jarvis, ti akin-utek ken adda iti likudan iti pannakaestablisar ti Mother's Day. Pimmusay idi 1948 nga awanan iti anak. Naitabon iti abay ti tanem ti inana iti kamposanto ti Philadelphia.

Dagiti ngay Ina nga awanan iti anak, makipagrambakda kad' met iti Mother's Day?



APAY A "MOTHER'S DAY?"
Rudy Ram. Rumbaoa
Immuna a naipablaak iti Fil-Am Observer, May 2009 Issue
Di Nakapappapati, Ngem Pudno, Opinion Section P4
ken naiposte iti www.samiwengkenayatnirudy.blogspot.com