Ni Rudy Ram. Rumbaoa
[Immuna a naiposte iti Iluko.com]
[Saan amin a napan iti Hawaii a Filipino migrants idi un-unana ti nagtrabaho iti plantasion]
NO namin-ano a napagdamagan ni Anastacio Daguio, agtawen iti 72 ken Wahiawa-born Filipino, no ania a plantasion iti Hawaii iti nagtrabahuanna. Awan ti ammona nga isungbat, ngem namnamaenna ketdi a dayta ti sangkasaludsod dagiti local, puraw ken sabsabali a puli kenkuana.
"Saan a ti plantasion. Maysa idi a soldado ti amak," dayta ti kuna ni Daguio. "Kuna dagitoy nga agsaludsod, 'Nah, kasano koma, amin dagiti Filipinos nga immay iti Hawaii ket nagrugida a nagtrabaho iti kataltalonan?"
Idi tawen 2006, rinambakan ti Hawai'i ti Maika-Sangagasut nga Anibersario ti Imigrasion dagiti Filipinos iti isla- dayta ti nagrugian iti panagsangpet dagiti immuna a sakadas, wenno dagiti trabahador a Filipinos iti plantasion, tawen 1906. Iti kagudua ti sangagasut a tawen, ngan-ngani rinibribu kadagitoy a trabahador, agraman dagiti pamiliada ti simmangpet iti Hawai'i. Ngem bassit ti makaammo iti naimaldit a pakasaritaan dagiti agarup 100 a Filipino a soldado a napan iti isla iti katengngaan ti tawen 1920 para iti sabali a gagem wenno gannuat.
Dagitoy a soldado ket kameng iti Philippine Scouts, maysa a yunit ti armada a nabukel idi 1901 tapno mangsupusop iti militaria ti Estados Unidos a nakabase idiay Filipinas. Kalpasan ti Umuna a Gubat ti Sangalubongan, inaprobaran ti Kongreso ti US iti panakaitipon ti agarup 6,000 kadagitoy a soldado iti armada ti US. Iti katengngaan ti 1920, agarup 100 a Scouts, karaman ti ama ni Daguio, ni Eugenio, ti maysa kadagiti naidestino iti Hawaii, ken kaaduan kadakuada, iti Schofield Barracks kas paset ti Army's Hawaiian Division.
Kuna ni Daguio a saan a naiget iti panangitugot ti US Army kadagitoy a soldado iti Hawaii gapu iti ekspiriensada iti militaria. Umuna, soldado da, ngem narekrutda gaputa nalaingda a musikero ken agluto. Naikkan ti tunggal maysa kadagitoy a soldado iti Schofield Barracks ti bukodda nga akem nga aramiden iti maysa kadagiti walo a regimental bands, agpabuya kadagiti seremonia ti militaria ken kadagiti paay-ayam. Kaaduan kadagitoy iti musikero, nagdoble ti trabahoda iti kusina, agluto iti taraon a para kadagiti tropa.
Dagiti awanan iti asawa a soldado ti nakipagnaed iti barracks ti pagaduan, idinto a kaaduan kadagiti soldado a naasawaan ti nagnaed iti Castner Village- balay a nabangon ken naaramid iti puro a kayo iti asideg ti Wheeler Army Air Field, masarakan agarup maysa a milia ti kaadayo manipud iti dadduma a pamilia nga adda iti base.
Kuna ni Phil Soriano, dati a residente ti Castner, ti ama daytoy ni Dios-ti-aluadna a Cpl. Galo Soriano, maysa met laeng a kameng iti Philippine Scouts, "Arigna ti maysa a Filipino barrio ti purok ti Castner. No apay a nailasinkami? Gaputa awan ti maysa iti naitipon kadakami a puraw. Para kaniak, kasla nairanta ket gapu iti daytoy, nasursurok no kasano nga ipateg ti kulturatayo a Filipino."
Anamongan ni Daguio iti kuna ni Phil. Naglatakkami gaputa ti Ilocano ti nagbalin a primaria a pagsasao iti nasao a purok. "Kasla dimi napuotan a nailasinkami kadagiti dadduma gaputa komportablekami iti tunggal maysa kas ethnic group," palawag ni Daguio. "Adda dagiti pasken ti Filipino a ditoy nga isuotmi a lallaki ti barong tagalog, idinto nga isuot met dagiti babbai ti aruaten ti maysa a Filipina attire. Siempre, amin dagiti ammami ket musikero, nakipagtokarda kadagiti sabsabali a banda. No adda tiempoda kadakami, isurodakami no kasano nga aramaten ti instrumento a pagtokar."
Iti agdama, manmano ti makalagip wenno, no adda man mangipalagip iti daytoy sangkabassit a pakasaritaan dagiti Filipinos iti isla. Idi nasapa a tawen ti 1940, nawara ti regimental bands idi nabaliwan a naorganisa ti Hawaiian Division iti 24th ken 25th Infantry Divisions ken, idi tartaraudi ti tawen 1950, ngan-ngani amin kadagitoy a soldado ti nagretiro- kaaduan kadakuada ti nakaungpot iti tallopulo a tawen iti serbisio.
Iti kangitingitan ti Maikadua a Gubat ti Sangalubongan, nayakar dagiti residente ti Castner Village iti sabali a kuarter wenno pinagpilida ida no sadino ti kayatda a papanan iti ruar ti Schofield barracks. Naminpinsan a naperdi ti balay a naaramid iti kayo. Nasuktan daytoyen iti pampubliko a parke.
Segun ken ni Daguio, pattapattaenna nga awanen ti sibibiag pay kadagidi a soldado, ngem napreserba ti pakasaritaan ti pakalaglagipanda. Adu ti naaramidan dagitoy a lallaki ken nagtultuloy iti nabayag kalpasan ti panagretiroda iti armada ti US. Agarup sangadosena kadakuada ti nagbalin a miembro ti Royal Hawaiian Band; sabali pay ti sangadosena a kimmappeng iti Honolulu Symphony, karaman ti ama ni Phil Soriano nga ammona nga aramaten ti instrumento a French horn. Adu kadagiti annak ken appokoda ti naipaset a kontribusionda iti musika ti Hawai'i. Kas ken ni Daguio, nagtokar daytoy iti Royal Hawaiian Band. Ti renowned pianist Rene Paulo ket apoko ti maysa kadagitoy a soldado.
Ti talento iti musika, patriotismo nga agtartaray iti dara dagitoy a pamilia dagiti soldado.
"Mamatiak nga adda agarup nobenta porsiento kadagiti lallaki nga annak dagitoy a soldado a nagserbi iti militaria ti US, dagiti dadduma kadakuada ti nagbalin ken nangato ti ranggona [a Filipino ti puonna] iti US Army, karaman ditoy ni Tony Ventura, ti kaunaan nga Amerikano a Filipino ti puonna ti nagmandar iti intero a batalyon," kuna ni Soriano, retirado a kolonel.
"Naidumduma ti pakasaritaan dagitoy a soldado ken ti pamiliada-- iti militaria, sosial ken kultural a kontribusion iti Hawaii. Dagitoy dagiti sabsabali pay a grupo dagiti Filipinos a nagdappat iti Hawaii a maawagan iti "Sakada Soldiers." Masapul a maibunannag ken saan a maikupin daytoy a pakasaritaanda."*
_____________________________
No comments:
Post a Comment