 | ||
| [Nabulod laeng ti ladawan a naaramat iti salaysay] |
Ni Rudy Ram. Rumbaoa
Di Nakappapati, Ngem Pudno
Fil-Am Observer May 2010 Issue
Opinion Section, Page 4
[Maudi iti Dua a Pasetna]
[Maudi iti Dua a Pasetna]
ITI biang ni Salvacion, kasla naipadles kenkuana nga ammona ti pagbanagan ti relasionda ken ni lakayna. Nupay kasta, dina mailawlawag no ania ti naggustoanna ken ni lakayna idinto a nagadu ti nagar-arem kenkuana idi adda pay la idiay Filipinas. Adda mabalbalin ti pamilia ni Salvacion ta mabigbigbigda iti kagimongan. Sa maysa pay, natalged ti pinanawanna a pagsapulan. Ngem gapu ngata ta arapaapna met ti makapan iti ballasiw taaw, inaklonna ti panagdaton ni lakayna nupay agkedked idi ken dakkel a babawina ita. Iti ababa a pannao, gapu iti sangkapirgis nga arapaapna ti nangisebaanna ti ayatna.
Ipagarup idi ni Salvacion a puro ragsak ti amin a mariknana iti kaaddana iti sibay ni lakayna, ngem saan gayam. Nagbiddut iti panangipagarup. Ta idi nakasangpet ni Salvacion iti Hawaii, namnaminsanda lang a nagkaatag ken ni lakayna. Uray pay kasta, impapan ni Salvacion a normal daytoy kadagiti agasawa iti Hawaii gapu iti kina-busy dagiti tattao nga agtrabaho. Ngem idi agangay, nabattaway metten dagiti aldaw a dina pannakakita ken ni lakayna agingga a manmanon a sumangpet daytoy iti pagtaenganda.
Ken uray dagiti katuganganna, ginundawayanda met kinamanagdamdamona. Siguro, gapu ngata ta "bagong salta" iti Hawaii, adda pay la amak ni Salvacion. Amin a kiddaw dagiti katuganganna kenkuana, itedna nangruna no ammoda a nagsueldo. Pammarayan laengen ni Salvacion iti agsennaay ta kunana nga uray gayam iti Hawaii, adda agdawdawat iti kuarta. Ti ammo idi ni Salvacion, agtrabaho amin a tao. Saanna met ketdi rigaten ti mamagusto, ngem ti pagluksawanna, mapan met aminen kadakuada ti sueldona. Daytoy ti nakariknaan ni Salvacion a saanto a nasayaat ti pannakilangenna iti daytoy a pamilia.
Ket agpayso ta di nagbayag, insangpet ni lakayna ti babaina. Ti pagdaksanna, inyam-ammo pay ni lakayna ken ni Salvacion ti kulasisina. Nupay nasakit daytoy nga inaramid ni lakayna, tinengngel ni Salvacion ti pungtotna-- ta asino koma ngamin aya ni Salvacion ken ni lakayna? Saanna ketdi nga inwaksi iti panunotna a ni lakayna ti makagapu a naragpatna ti sangkabassit nga arapaapna iti makunkuna nga "Isla ti Paraiso."
Sangkabassit a susik ti nagramutan ti amin no apay a komplikado ti situasion da Juliana ken Trinidad kadagiti assawada- "nalabes nga imon ken dakes a panagipapan."
Nablaaw laengen ni Juliana idi sitaen ni lakayna idi nakasangpetda iti pagtaenganda iti naminsan a malem a napanna dinaw-as iti pagtrabahuanna. Siningir ni lakayna ni Juliana gapu iti nakitana a kinadekket kenkuana ti maysa a katrabahuanna a lalaki. Inlawlawag ni Juliana nga awan dakes nga ar-aramiden ti katrabahuanna. Imbinsabinsa ni Juliana nga adda la sinaludsod kenkuana ti katrabahoanna ta isu ti kariliebona iti dayta a malem iti trabaho. Ngem impilit ni lakayna a dina nagustoan ti nakitana. Saanen a nagtagari ni Juliana ta amkenna a sabali ti turongen ti saritaanda.
Atapen ni Juliana nga agimon ni lakayna. Ngem iti saanna a panangikalintegan ti bagina, ad-adda la ngarud a nagbalin a dakes ni Juliana. Limmidem ti relasionda. Ginandat a kasarita ni Juliana ni lakayna no adda gundawayna, ngem likliklikan ketdi ni lakayna.
Iti naminsan, pinasagidan ni lakayna a kunana: "No koma la dimngegak idi kadagiti pammagbaga dagiti gagayyemko, saan koma a kastoy..." Gapu iti daytoy a nangngeg ni Juliana, nariknana a kasla pimsuak iti dara ti napuris a pusona. Naawatan ni Juliana ti kayat a sawen ni lakayna. Nalawag nga agbabawi a nangasawa kenkuana. Ngem awan ti ammona a basolna. Naarakupna ti agtawen iti uppat nga anakna a babai.
Ken ni Trinidad, gapu iti nagkaadu nga ipilpilkatna a pagpapintas iti rupana, napagkamalian la ngarud dagiti babbaro a di pay naasawaan daytoy. Ngem sabali ni lakayna, imbes koma a dayawenna ni baketna ta ammona nga estimaren ken saanna a baybay-an ti bagina, saan ta naalas ken sugabba ti panagkitana kenkuana. Mamati ketdi ni lakayna nga adda gapuna no apay nga ar-aramidenna iti kasta.
Inlawlawag ni Trinidad a paset ti trabaho dayta, ngem atapen ni lakayna nga agpaspaseksi ni baketna iti sabali a lalaki. Saan a nateppelan ni Trinidad iti nagkatawa ket dayta la ngarud ti nangdegdeg iti madi nga interpritasion ni lakayna. Saan a nagustoan ni lakayna ti inaramid ni Trinidad. Nailayat ken dandanina la ngarud naidisso ti dakulapna iti pingping ni Trinidad a banag a nagsiddaawanna unay iti napalalo iti aksion ni lakayna. Saan a namnamaen ni Trinidad a maaramid ni lakayna iti kasta idinto nga ammona a natakneng ken nasirib a tao. Naasi ken saan a naimon. Napakumbaba ken managayat. Napawingiwing ni Trinidad. Ita, maamirisnan nga idi la gayam dayta a kinasingpet ni lakayna.
Nalawag itan ken mamati ni Trinidad a maibilang met ni lakayna kadagiti manglimlimo nga aginsisingpet a lallaki a napan nagasawa idiay Filipinas nupay dina kayat nga akuen a dayta ti kinapudno. Ay-ayaten ni Trinidad ni lakayna ket pinalabesna ti napasamakda ta mamati a nagbiddut laeng ni lakayna iti panangipapan. Ngem imbes koma nga adda paglawagan ti amin, saan ta dimmegdeg ti situasionda ken likliklikan payen ni lakayna. Manmanoda payen nga agsango iti panganan.
Ket gapu iti daytoy a kinadagsen ti kalbario nga awitna, kayat ni Trinidad ti agsuko. Inay-ayna ti gasatna. Nagarimasa iti suli dagiti matana ket nagtedted dagiti luana. Napinas ti make-up iti rupana, binay-anna. Nagpapas. Rinuk-atanna ti im-impenen iti barukongna.
Manipud idin, kinaykayat ni lakayna ti agtrabaho iti rabii. Ngem mailiw ni Trinidad iti panagmaymaysana iti kinaulimek ti rabii. Adda sapsapulenna a dina mailiwliwag.
Gapu ta gistay nagpapadaanda ti gasatda, ditoy a nabukel ti napintas a relasion dagitoy a maria. No adda tiempoda kalpasan ti trabaho, pagpapatanganda no ana ti napasamak iti naglabas nga aldaw kadagiti bukodda a pagtaengan.
Nagtutulaganda pay a yumanda daytoy a parikutda iti "Women Helping Women," maysa a grupo dagiti babbai iti Maui a nakasagana a tumulong kadagiti babbai a mairurumen wenno maidadanes, dagiti agsarap iti kinadamsak ken kinabayolente iti sidong dagiti assaawada a lallaki. Ngem saanda nga intuloy ti planoda iti rason nga adu ti maperwisio ken mairaman a tattao iti daytoy a problemada. Kinaykayatda ti nagulimek.
Iti saan pay unay nabayag, namansaan ken naburak ti napintas a linnangen da Consolasion, Purificasion, ken Salvacion gapu iti sangkabassit a susik a saanda a nagkikinnaawatan. Saanda a naatur ti problema. Nawatak ti grupoda. Pimmudno la ngarud ti imbaga dagiti gagayyemda idi a "three is a crowd." Ket nupay nabirokan ti tunggal maysa kadakuada dagiti baro nga agikut kadagiti puspusoda, nagtalinaed latta nga agpapagayamda nupay saanen a kas iti dati.
Addan "birri" ti panagpapagayamda.
Kada Juliana ken Trinidad, saanda nga impalubos a narpuog ti pamilia a binangon ken rason iti nakaumayanda iti Hawaii. Nagtalinaedda ketdi iti pagtaengan a simmangbayanda nupay yarigda a kasla nalamiis a bangkay ti pannakidennada kadagiti assawada. "Martir," dayta ti baro nga awagda kadagiti gagayyemda.
Wen, isuda dagiti maria-- separada. Ket iti pannakaikupin ti telon iti entablado a pagpuspusiposanda, isudanto latta dagiti bida iti pudpudno a pakasaritaan ti biagda. Ditoy, saanda nga artista tapno agsublisublida iti entablado nga agpabuya...*
Ipagarup idi ni Salvacion a puro ragsak ti amin a mariknana iti kaaddana iti sibay ni lakayna, ngem saan gayam. Nagbiddut iti panangipagarup. Ta idi nakasangpet ni Salvacion iti Hawaii, namnaminsanda lang a nagkaatag ken ni lakayna. Uray pay kasta, impapan ni Salvacion a normal daytoy kadagiti agasawa iti Hawaii gapu iti kina-busy dagiti tattao nga agtrabaho. Ngem idi agangay, nabattaway metten dagiti aldaw a dina pannakakita ken ni lakayna agingga a manmanon a sumangpet daytoy iti pagtaenganda.
Ken uray dagiti katuganganna, ginundawayanda met kinamanagdamdamona. Siguro, gapu ngata ta "bagong salta" iti Hawaii, adda pay la amak ni Salvacion. Amin a kiddaw dagiti katuganganna kenkuana, itedna nangruna no ammoda a nagsueldo. Pammarayan laengen ni Salvacion iti agsennaay ta kunana nga uray gayam iti Hawaii, adda agdawdawat iti kuarta. Ti ammo idi ni Salvacion, agtrabaho amin a tao. Saanna met ketdi rigaten ti mamagusto, ngem ti pagluksawanna, mapan met aminen kadakuada ti sueldona. Daytoy ti nakariknaan ni Salvacion a saanto a nasayaat ti pannakilangenna iti daytoy a pamilia.
Ket agpayso ta di nagbayag, insangpet ni lakayna ti babaina. Ti pagdaksanna, inyam-ammo pay ni lakayna ken ni Salvacion ti kulasisina. Nupay nasakit daytoy nga inaramid ni lakayna, tinengngel ni Salvacion ti pungtotna-- ta asino koma ngamin aya ni Salvacion ken ni lakayna? Saanna ketdi nga inwaksi iti panunotna a ni lakayna ti makagapu a naragpatna ti sangkabassit nga arapaapna iti makunkuna nga "Isla ti Paraiso."
Sangkabassit a susik ti nagramutan ti amin no apay a komplikado ti situasion da Juliana ken Trinidad kadagiti assawada- "nalabes nga imon ken dakes a panagipapan."
Nablaaw laengen ni Juliana idi sitaen ni lakayna idi nakasangpetda iti pagtaenganda iti naminsan a malem a napanna dinaw-as iti pagtrabahuanna. Siningir ni lakayna ni Juliana gapu iti nakitana a kinadekket kenkuana ti maysa a katrabahuanna a lalaki. Inlawlawag ni Juliana nga awan dakes nga ar-aramiden ti katrabahuanna. Imbinsabinsa ni Juliana nga adda la sinaludsod kenkuana ti katrabahoanna ta isu ti kariliebona iti dayta a malem iti trabaho. Ngem impilit ni lakayna a dina nagustoan ti nakitana. Saanen a nagtagari ni Juliana ta amkenna a sabali ti turongen ti saritaanda.
Atapen ni Juliana nga agimon ni lakayna. Ngem iti saanna a panangikalintegan ti bagina, ad-adda la ngarud a nagbalin a dakes ni Juliana. Limmidem ti relasionda. Ginandat a kasarita ni Juliana ni lakayna no adda gundawayna, ngem likliklikan ketdi ni lakayna.
Iti naminsan, pinasagidan ni lakayna a kunana: "No koma la dimngegak idi kadagiti pammagbaga dagiti gagayyemko, saan koma a kastoy..." Gapu iti daytoy a nangngeg ni Juliana, nariknana a kasla pimsuak iti dara ti napuris a pusona. Naawatan ni Juliana ti kayat a sawen ni lakayna. Nalawag nga agbabawi a nangasawa kenkuana. Ngem awan ti ammona a basolna. Naarakupna ti agtawen iti uppat nga anakna a babai.
Ken ni Trinidad, gapu iti nagkaadu nga ipilpilkatna a pagpapintas iti rupana, napagkamalian la ngarud dagiti babbaro a di pay naasawaan daytoy. Ngem sabali ni lakayna, imbes koma a dayawenna ni baketna ta ammona nga estimaren ken saanna a baybay-an ti bagina, saan ta naalas ken sugabba ti panagkitana kenkuana. Mamati ketdi ni lakayna nga adda gapuna no apay nga ar-aramidenna iti kasta.
Inlawlawag ni Trinidad a paset ti trabaho dayta, ngem atapen ni lakayna nga agpaspaseksi ni baketna iti sabali a lalaki. Saan a nateppelan ni Trinidad iti nagkatawa ket dayta la ngarud ti nangdegdeg iti madi nga interpritasion ni lakayna. Saan a nagustoan ni lakayna ti inaramid ni Trinidad. Nailayat ken dandanina la ngarud naidisso ti dakulapna iti pingping ni Trinidad a banag a nagsiddaawanna unay iti napalalo iti aksion ni lakayna. Saan a namnamaen ni Trinidad a maaramid ni lakayna iti kasta idinto nga ammona a natakneng ken nasirib a tao. Naasi ken saan a naimon. Napakumbaba ken managayat. Napawingiwing ni Trinidad. Ita, maamirisnan nga idi la gayam dayta a kinasingpet ni lakayna.
Nalawag itan ken mamati ni Trinidad a maibilang met ni lakayna kadagiti manglimlimo nga aginsisingpet a lallaki a napan nagasawa idiay Filipinas nupay dina kayat nga akuen a dayta ti kinapudno. Ay-ayaten ni Trinidad ni lakayna ket pinalabesna ti napasamakda ta mamati a nagbiddut laeng ni lakayna iti panangipapan. Ngem imbes koma nga adda paglawagan ti amin, saan ta dimmegdeg ti situasionda ken likliklikan payen ni lakayna. Manmanoda payen nga agsango iti panganan.
Ket gapu iti daytoy a kinadagsen ti kalbario nga awitna, kayat ni Trinidad ti agsuko. Inay-ayna ti gasatna. Nagarimasa iti suli dagiti matana ket nagtedted dagiti luana. Napinas ti make-up iti rupana, binay-anna. Nagpapas. Rinuk-atanna ti im-impenen iti barukongna.
Manipud idin, kinaykayat ni lakayna ti agtrabaho iti rabii. Ngem mailiw ni Trinidad iti panagmaymaysana iti kinaulimek ti rabii. Adda sapsapulenna a dina mailiwliwag.
Gapu ta gistay nagpapadaanda ti gasatda, ditoy a nabukel ti napintas a relasion dagitoy a maria. No adda tiempoda kalpasan ti trabaho, pagpapatanganda no ana ti napasamak iti naglabas nga aldaw kadagiti bukodda a pagtaengan.
Nagtutulaganda pay a yumanda daytoy a parikutda iti "Women Helping Women," maysa a grupo dagiti babbai iti Maui a nakasagana a tumulong kadagiti babbai a mairurumen wenno maidadanes, dagiti agsarap iti kinadamsak ken kinabayolente iti sidong dagiti assaawada a lallaki. Ngem saanda nga intuloy ti planoda iti rason nga adu ti maperwisio ken mairaman a tattao iti daytoy a problemada. Kinaykayatda ti nagulimek.
Iti saan pay unay nabayag, namansaan ken naburak ti napintas a linnangen da Consolasion, Purificasion, ken Salvacion gapu iti sangkabassit a susik a saanda a nagkikinnaawatan. Saanda a naatur ti problema. Nawatak ti grupoda. Pimmudno la ngarud ti imbaga dagiti gagayyemda idi a "three is a crowd." Ket nupay nabirokan ti tunggal maysa kadakuada dagiti baro nga agikut kadagiti puspusoda, nagtalinaed latta nga agpapagayamda nupay saanen a kas iti dati.
Addan "birri" ti panagpapagayamda.
Kada Juliana ken Trinidad, saanda nga impalubos a narpuog ti pamilia a binangon ken rason iti nakaumayanda iti Hawaii. Nagtalinaedda ketdi iti pagtaengan a simmangbayanda nupay yarigda a kasla nalamiis a bangkay ti pannakidennada kadagiti assawada. "Martir," dayta ti baro nga awagda kadagiti gagayyemda.
Wen, isuda dagiti maria-- separada. Ket iti pannakaikupin ti telon iti entablado a pagpuspusiposanda, isudanto latta dagiti bida iti pudpudno a pakasaritaan ti biagda. Ditoy, saanda nga artista tapno agsublisublida iti entablado nga agpabuya...*
No comments:
Post a Comment