Di Nakapappapati Ngem Pudno, Fil-Am Observer December 2010 IssueOpinion Section, Page 5
MAAWAGAN ti Filipinas a kas "lugar wenno disso a pakakitaan kadagiti nagkaadu a klase ti piesta ken ramrambak."
Adda dita ti piesta ti Black Nazarene a maangay iti tunggal maika-siam nga aldaw ti Enero idiay Quiapo, Manila; ti Sinulog Festival ti Cebu City; ti Ati-Atihan Festival ti Kalibo, Aklan; ti Feast of Our Lady of Candles ti Jaro, Iloilo; ti Babaylan Festival ti Bago City, Negros Occidental; ti Pamulinawen Festival ti Laoag City; ti Moriones Festival ti Boac, Marinduque; ti Manaoag Pilgrimage ti Manaoag, Pangasinan; ti Flores de Mayo; Pulilan Carabao Festival ti Pulilan, Bulacan; ti Parada ng Lechon ti Balayan, Batangas; Pintados Festival ti Tacloban, Leyte; Bocaue River Festival ti Bocaue, Bulacan; Raja Baguinda Festival ti Jolo, Sulo; ti Kadayawan Sa Dabaw ti Davao City; ti Feast of Nuestra Senora de Penafrancia ti Naga, Camarines Sur, Bicol Region; ti Masskara Festival ti Bacolod City; ti Higantes Festival ti Angono, Rizal; ti Binirayan Festival ti San Jose Antique; ti San Fernando Giant Lantern Festival ti San Fernando, Pampanga; kdpy.
Ngem ti Aldaw ti Paskua ti kalalatakan iti amin a piesta ken parambak.
Iti tiempo ti Paskua, ipannakkel dagiti Filipinos iti intero a lubong ti pannakarambak ti Paskua iti Filipinas ti kababayagan ken kararagsakan a pasken. Pormal a mangrugi ti adbiento iti agsapa ti Disiembre 16 ken agtultuloy daytoy nga awan sardayna agingga iti Umuna a Domingo ti Enero, "Ti Piesta Dagiti Tallo nga Ari," ti opisial a panagngudo ti panawen [season].
Ti Filipinas ti kakaisuna a pagilian iti deppaarna ti Asia a pakasarakan iti pagaduan a kristianos-- kaaduan ti Romano Katoliko. Para kadagiti Filipinos, importante ti pannakarambak ti Paskua ken maibilang daytoy a naisangsangayan nga aldaw. Tiempo a panagdedenna ti sibubukel a pamilia, panagririnnanud, panagisagut, ken tiempo para iti taraon, ragragsak ken panaggagayyem...
Ken kappia.
Para iti kaaduan a Filipinos, ti isasangbay ti Paskua ti makuna a kangrunaan a piesta iti tawen. Saan a palabsen dagiti Filipinos daytoy-- marambakan uray sangkabassit ti maidasar a pagsasanguan ti pamilia. Ti nasken, ti anag ti Paskua.
Ti kinapintas a klima iti Filipinas, ti aglablabonan ken pusaksak dagiti sabsabong, ti nakaay-ayo a bura ti daga, dagiti nakaad-adu a klase ti taraon a maluto, ken kangrunaan ti amin isu ti kinamanagayat dagiti tattao iti pudno a debosion iti pamilia ken pammati a mangpadaeg iti pannakarambak ti piesta a tradision iti Filipinas.
Awan ti niebe iti Filipinas no panawen ti Paskua. Adda met mula a pine tree, ngem manmano laeng daytoy a makita. Popular ketdi ni Santa Claus kadagiti ub-ubbing. Maiparang ti imahen ken mamati dagiti kaaduan a Filipinos nga ub-ubbing nga agpayso ni Santa Claus nga agited iti regalo. Nakaad-adu ken agkakapintas pay dagiti dekorasion a maipabuya.
Ti kawayan a "parol," wenno star lantern ti makuna a simbolo ti krismas iti Filipinas-- a daytoy ti mangiladawan ti lawag manipud ti bituen iti Bethlehem.
Kaay-ayo ken adda rag-o kadagiti Filipinos a mangdekorasion dagiti bukodda a pagtaengan saan laeng a ti parol, ngem ketdi, isu amin a klase ti Christmas decorasions. Dagiti nagduduma a maris ti banting wenno streamers a maipauya-oy iti uneg ken ruar ti balay.
Masansan a makita kadagiti Christmas cards ti nagduduma a ladawan ti Filipinas nga adda kannayonna a nalabbaga ken berde a ribbons. Maibisti dagitoy a cards iti sala , wenno iti lamisaan a panganan. Uray pay ti kandela ken korona a sabsabong-- komon pay daytoy a pagdekorasion ken arkos.
Iti nabiit, inrugi dagiti Filipinos a pilien ti korona a sabsabong ken sabsabali pay a dekorasion a naaramid iti local native materials a pagdekorasion imbes a surotenda ti nakaugalian a disenio manipud iti Western countries. Kaaduan pay iti siudad ken ili ti pakakitaan kadagiti nagduduma ti marisna a silaw a maibitin iti kapitolyo, ken iti uneg ken ruar ti pagtaengan. Saan la a kaugalian ngem patien ketdi dagiti Filipinos a nasken ti dekorasion ti balay no tiempo ti Paskua.
*Tradision dagiti Filipinos iti Paskua.
Nagbalinen a tradision dagiti Filipinos nga ikuyog dagiti annak ken appokkoda a mapan mangbisita dagiti inna ken amma iti buniag ken asideg a kabagianda iti aldaw ti Paskua.
Ipakita dagitoy nga ubbing ti respeto babaen iti panag-mano kadagiti nataengan. Kalpasanna, awatenda ti aguinaldo.
Ti pannakarambak ti krismas iti Filipinas ket naglaokan iti Western ken natibo a tradision dagiti Filipinos. Santa Claus, ti Christmas tree, panagited iti Christmas cards, ken ag-karoling ket natawid amin dagitoy a kultura manipud kadagiti taga-Laud a pagpagilian. Ngem nupay kasta, naadaptar laeng dagitoy iti umisu a panakaaramatda iti natural ken personalidad dagiti Filipinos.
Ti bisperas ti Paskua iti Filipinas ti maysa a tradision a kangrunaan a rambakan ti kaaduan a pampamilia dagiti Filipinos. Awan ti maturog agingga a madanonan iti tengnga ti rabii, wenno bisperas ti Paskua.
Iti agsapa ti Disiembre 24, ti maudi a Misa Aginaldo wenno Simbang Gabi; ditoy a mairugi iti panagsagana para iti Noche Buena, a daytoy a taraon ti pagsasanguan ti pamilia, kabagian, gagayyem ken am-ammo kalpasan iti tengnga ti rabii.
Tunggal pamilia, gagayyem, kabagian ken karruba ti mamalabalay tapno mapan agkablaaw iti "Naragsak a Paskuayo!"
Adu a klase ti taraon ti maisagana ken maidasar a pagsasangnguan. Agiyawid dagiti maawis a bisita, gagayyem ken am-ammo iti taraon nga insagana ti pamilia ken kabagianna. Dagiti masansan a maluto a kas iti lechon baboy, pancit, barbecue, innapuy, adobo, cakes , lumpia, kdpy. Adu pay ti mainom a kas iti San Miguel Beer, arak ken dadduma pay a klase a nasanger a mainum a nayon a pagsasanguan iti aldaw ti Paskua.
Naraniag dagiti kalsada iti rabii gapu't kinarangrang dagiti silaw a mainayon a maibisti manipud iti pagnagtitinnulong ti komunidad. Adda ragsak iti aglawlaw. Rummuar-sumrek dagiti ubbing iti pagtaengan tapno mapan agay-ayam, agkaan, ken nokua, agay-ayamda manen.
Iti bisperas ti Paskua, agdedenna dagiti pampamilia, agkakabagian, aggagayyem ken agaam-mmo tapno sangsangkamaysa iti panangrambakda ti isasangbay ti Manubbot. Dagiti sabsabali, agited iti regalo; no saan, ragragsak a di maungpot agingga a madanonan ti kaaldawan ti Paskua.
Iti sabali a pannao, ti sentro ti panagdedenna ti pamilia iti Paskua isu ti awaganda iti "lola," termino nga inaramat ti family matriach wenno ti lola/lelang, ti ina ti pagtaengan nga agnanayon a marespeto, madaydayaw ken kanayon nga adda iti pamilia.
Sabali laeng ti kaugalian dagiti Filipinos. Paglinyaen ti lola dagiti ubbing ken saggaysa a maawagan ti nagnaganda tapno awatenda ti naisagana a regalo.
Isagana dagiti dadduma a pamilia ti maysa a programa. Wenno talent show. Agipabuya dagiti ubbing iti bukodda a talento.
Popular ti aldaw ti Paskua para kadagiti ubbing. Mapan bisitaen dagitoy nga ubbing dagiti angkel, anti, ken dagiti nagannak iti buniag kadakuada. Iti tunggal balay mangted iti regalo; masansan a kendi, pirak wenno ay-ayam. Kasta met nga adda latta masaramsam ken mainumo iti tunggal balay a papananda.
Daytoy ti aldaw a panagdedenna dagiti pamilia tapno kablaawanda ti tunggal maysa.
*Simbang Gabi wenno Misa De Gallo/Misa de Aguinaldo.
Naadaw ti "misa iti tengnga ti rabii" wenno "mass of the rooster" manipud iti kostumbre dagiti Katolikos-- panagtitipon para iti Pannakarambak ti Yukaristia iti siam nga agsapa iti siam nga aldaw sakbay ti Paskua.
Kalpasan iti rabii ti Disiembre 15, mapatit ti kampana ti simbaan iti tunggal agsapa agingga iti Kaaldawan ti Paskua. Daytoy ti simbolo iti pannakairugi ti panag-Novena, wenno Misa de Gallo/Aguinaldo.
Para kadagiti Katoliko a Filipinos, ti siam nga aldaw a selebrasion kasangnguanan ti Paskua ket maysa a tradision a naadaw iti religious culture ti pagilian. Ti "simbang gabi wenno misa de gallo/aguinaldo" kayatna a sawen, "night worship/rabii a pagdayaw/pagrukbab."
Naadaw pay ti selebrasion iti popular a nagan iti Espaniol: misa de gallo, wenno "mass of the rooster." Mangrugi a mapatit ti kampana kadagiti simbaan Katoliko iti intero a Filipinas iti oras ti alas tres wenno alas tres media iti tunggal siam nga agsapa.
Di unay maawatan ti orihinal a naggapuan daytoy a kustombre dagiti Filipinos. Nupay kasta ti tradision ket mapapati a naggapu iti pagilian a Mehiko, a kas maysa a kaugalian nga ar-aramiden dagiti Katolikos sadiay ken debosionados a masarakan iti Filipinas. Iti Espania, awaganda daytoy a pre-Chistmas series iti "Misa de Aguinaldo."
Misa de Aguinaldo iti Espaniol kayatna a sawen, "sagut." Kayat ngarud a sawen ti Misa de Aguinaldo ket sagut a para iti Nino Jesus. Ngem aniaman ti agbalin a titulo wenno mainagan, daytoy a pre-Christmas observance ket sakripisio ti ayat tapno tumaud ti dedikasion ken disiplina nga agriing ken bumangon a nasapa iti katre iti tunggal siam nga agsapa.
Ngarud, bay-an a lukagen iti pannakapatit ti kampana ti Misa de Gallo/Aguinaldo ti nairut a pannaturogmo. Adda mensahe a kayatna nga idanon kenka ti kampana: "bendision manipud iti Dios ken namnama ti kappia para iti sangalubongan."
No comments:
Post a Comment