Dagiti Puted a Daniw

21.

Adda dagiti tao nga arigna nga awan pategmo kadakuada

uray ammoda nga addaka sadiay, ngem no awankan

a sulek ti mata, kailiwdaka met la a makita---

adu dagiti agak-akem a bulsek ken sulpeng iti lubong

.

.

.

.

.

naadaw iti paset ti 22 A Daniw [Ti Biag]

Rudy Ram. Rumbaoa

samiwengkenayatnirudy.blogspot.com

Ita Nga Aldaw

adda saem a naglemmeng

iti tunggal isem...

.

.

.

.

.

ita nga aldaw

rudy ram. rumbaoa

samiwengkenayatnirudy.blogspot.com

[nabulod ti ladawn a nausar

Dagiti Puted a Daniw

 

ninasnasak ti tawa

iti asideg ti indayonmo

ta dita't pagtuppuaran

dagiti bituen nga agrangrang

iti law-ang, isudat' silnag

ti nakudrep a lugar; a sika,

saanka nga agmaymaysa

iti rabiik a naulimek...

.

.

.

.

.

puted a daniw

rudy ram. rumbaoa

samiwengkenayatnirudy.blogspot.com

[nabulod ti ladawan a nausar]

Ita Ta Natagikuak

Ita ta natagikuak ti rupam babaen ti pusok, miraenka.

Ngem palidemen ti hamba ti naisangsangayan

Nga aspekto no sadino a ti membrilio ken sandia

Aglanglanga nga amarillo iti apagsegged nga apuy

Iti panagilad ti dalia iti dutdot ti payak ti tumatayab

Ket mangirurumen dagiti mangbalballaibo nga agpaspastor.

Iti labesna, maysa a hardin. Adda sadiay nga iturong

Ti nakuspag a nam-ay ken ti pigura dagiti marmol

Agbuya iti sabali pay a mapalabas a kalgaw nupay

Dagiti ramit a pagpukan agbibitin iti kayo ti mansanas.

Ngem ita ta natagikuak ti rupam babaen ti pusok, bigbigenka.

Tallo dagiti disintonado nga uni a nasurat iti nalidem a panid

Ket ti ayug saan a para iti tao a naitangkal iti musika

Nga iti ladawan a mangipakpakita iti maysa a konsepto

Ken nakamboran iti balikas a mamagkintayeg ken mangsugat.

Maralabus nga agkuti ti itsura ti panuli iti labes ti saan

A maimaldit a balikas. Iti dua a tagtagaimpek, masapul

A mayebkasko ti kaririknak iti bagiw, iti agtartaray nga agus.

Layanglayang ti panagkompas ti kanta

Ket agbaliw ti nota iti kasipngetan.

Ngem ita ta natagikuak ti timekmo babaen ti pusok, denggek.

Dagiti dakkel a pantalan a pagsangladan dagiti barko

Ken biahero; ti panangurnos ti pannakailayag dagiti karga

Ken dagiti ganggannaet agbalin a tagabo iti aplaya ti sirok

Ti asul a tangatang. Wen, saan daytoy a panagpakada;

Nalpasen ti atiddog ken nawatiwat a panagdaliasat.

Naipaabay ti dakkel a reppet iti bato; nagsangit a naibaba

Iti danum ti aglatlati nga angkla, naggaraw a di nadnadlaw

Ti atiddog a lanut iti sikigan ti naapgad a hierba

Iti nakalawlawa a taaw a sinakup ti darang ti init.

Ngem ita ta natagikuak ti pusom babaen ti pusok, wen, makitak.

.

.

.

.

.

ITA TA NATAGIKUAK

Rudy Ram. Rumbaoa

Bannawag, Setiembre 9, 2013

samiwengkenayatnirudy.blogspot.com

[nabulod ti ladawan a nausar]

 

Ita Nga Aldaw

iti kanito nga adda iti pusom

ti ekstraordinario a banag

a maawagan ti ayat, mariknam

ti kinaadalem ti rag-o ken

mistikal a padas ket madiskobrem

ti panagbaliw ti bukodmo a lubong...

.

.

.

.

.

ita nga aldaw

rudy ram. rumbaoa

samiwengkenayatnirudy.blogspot.com

[nabulod ti ladawan a nausar]

Ita Nga Aldaw

no malagipnakto pay a sublian

addaak nga agur-uray kenka,

imbatim ti lagip a mangbibiag

iti ayat nga inulilam...

.

.

.

.

.

ita nga aldaw

beinte-katorse

samiwengkenayatnirudy.blogspot.com

[naala ti ladawan iti sitio remedios, currimao, ilocos norte]

Ita Nga Aldaw

adut' makaanay a tapok

a manggabor daytoy tulang

a kas iti kaadu ti buok

a nagtubo iti ulo, ket

ti daradara a sabong

ti rosas agbukirad

iti dakulap ti eternidad...

.

.

.

.

.

ita nga aldaw

rudy ram. rumbaoa

samiwengkenayatnirudy.blogspot.com

[nabulod ti ladawan a nausar]

 

Pasagid

naiget panagbantay ti pusa,

ngem nagay-ayam latta

dagiti dua a marabutit iti sangnguanna...

.

.

.

.

.

pasagid

rudy ram. rumbaoa

samiwengkenayatnirudy.blogspot.com

[nabulod ti ladawan a nausar]

Ita Nga Aldaw

immasidegak---

nagukrad petalo

nagpusaksak ti sabong

nagayamuom banglo

idi nagkurnoak sakaananna...

.

.

.

.

.

ita nga aldaw

rudy ram. rumbaoa

samiwengkenayatnirudy.blogspot.com

[bukod nga ala a ladawan ti nausar]

Rekuerdo

"Getting older is not a hindrance of having a strong relationship. The more you face challenges, the more you become stronger- the more you establish yourself, the more you know each other and better relationship to your sorroundings" a kuna ti pagsasao.

Ket wen, duapulo ket uppat a tawenen ti napalabas, tumibtibker latta ti naimula a pondasion ti ayan-ayat kalpasan a nagmaymaysa ken nagkantip dagiti puso. Nagbalin a maymaysa ti dua idi naipasngay ti nadarisay a panagkinnaawatan, uppat a pulo ket dua a tawenen ti napalabas.

Saan a tubeng ti marikna, ti marikrikna, ti naiparikna. Nagbalin ketdi a komunikasion daytoy tapno maidanon ti tarigagay a mangpiting ti kalikaguman ken im-impenen. Nagbalin a rangtay a mamagkamang iti agsumbangir a disso tapno al-alisto a maragpat dagiti nabukel nga arapaap. Nupay adda dagiti agpanggep a mangbukkual ti naimula a muhon ti relasion, dida nagballigi. Ad-adda laeng a pinairotda ti tali ti nagkinnarian, ad-adda laeng a nagsampaga dagiti sabong nga ita agadiwara ti banglona iti napagkaysa a hardin ni ayat. Nagbunga.

Ti ayat, saan laeng a balikas. Marikna ketdi. Riknaen. Ikanta. Imutektekan ti pudno a linabag ken anag ti uppat a letra...

.

.

.

.

.

Rekuerdo:

HULIO 14, 2oo1

Parokia ni San Jose

Siudad ti Laoag

samiwengkenayatnirudy.blogspot.com

 

Rekuerdo: Tawen 1983 ken Aldaw ti Hulio 14

UPPAT A PULO KET DUA a tawen gayamen sipud 1983

ken dua pulo ket uppat a tawenen ti naglabas idi naglantip 

dagiti puso no Hulio 14. 

Hmm...Nagalistot' tawen, bulan ken aldaw a naikupin, aya? 

Ah, pananglagip ti aldaw ngem saan a nagnasanas ti kalman. 

Maysa ketdi a rekuerdo a naipempen iti baul ti pakasaritaan!

.

.

.

.

.

REKUERDO

Rudy Ram. Rumbaoa

Tawen 1983 ken Aldaw ti Hulio 14

Parokia ni San Jose

Siudad ti Laoag

samiwengkenayatnirudy.blogspot.com

Ti La Adda

nainlubongaan nga aldaw ti pannakibinnisong/makibinnisong ti hulio 6.

ana, mayatka?

.

.

.

.

.

ti la adda

rudy ram. rumbaoa

samiwengkenayatnirudy.blogspot.com

[nabulod dagiti ladawan a nausar]

 

Biblioteka: Dagiti Nabulod a Balikas ken Pagsasao Kasta Man ti Awagko

BIAS, kasta man ti awagko...

[noun/nagan, pangnagan, nomen, pangtawag/bi-as]

--adda gurana; di nalinteg,

[na]prejuisio, [na]prehuisio

.

.

.

.

.

Biblioteka: Dagiti Nabulod a Balikas ken Pagsasao

Kasta Man ti Awagko

Rudy Ram. Rumbaoa

samiwengkenayatnirudy.blogspot.com

[Nabulod ti ladawan a nausar]

 

Kunak Man: Uminum iti Kaustoanna

kadagiti makisiusiudano, makipagili ken pada a legal nga agnaed iti pagilian ni uncle sam, makipagrambak iti aldaw ti wayawaya ita a maikapat ti mabilang iti bulan ti hulio.

ngem pammalagip laeng: uminum iti kaustoanna, wen?

.

.

.

.

.

kunak man:

uminum iti kaustoanna

rudy ram. rumbaoa

bier. o4 hul. 2o25

maui

samiwengkenayatnirudy.blogspot.com

[nabulod ti ladawan a nausar]

Kunak Man: Pammalagip Latta

HAPPY 4TH OF JULY, EVERYONE!

Ne, dagitay agplamplano nga agpaputok, keep safe.

Agpaputokkayo dita ruar ti balay

tapno awan madisgrasia[yo]. Hehehe!

.

.

.

.

.

Kunak Man:

Pammalagip Latta

Rudy Ram. Rumbaoa

Bier. o4 Hul. 2o25

Maui

samiwengkenayatnirudy.blogspot.com

[bukod nga ala a ladawan ti nausar]

 

Pasagid

 

nagkatok iti ridaw ti lubong

a paggargarawanyo,sinirip

ken inlukatanyo ngem inrikepyo

met laeng ken pinapanawyo

idi malasinyo no sino

ti naikuadro iti ruangan.

ita, dillawenyo amin a tignayna

uray naimbag dagiti aramidna.

laglagipenyo a dakayo a mismo

ti nangiduron kenkuana tapno

sapulenna ti lubong a kaikarian

ken ragsak a paggargarawanna ita.

.

.

.

.

.

pasagid

rudy ram. rumbaoa

samiwengkenayatnirudy.blogspot.com

[nabulod ti ladawan a nausar]

Ita Nga Aldaw

ti agtarigagay iti ragsak,

ayatenna ti soledad...

.

.

.

.

.

ita nga aldaw

rudy ram. rumbaoa

dom. 22 hun. 2o25

maui

samiwengkenayatnirudy.blogspot.com

[nabulod ti ladawan a nausar]

DUA A DANIW [Ken ni Emetrerio]

Malagipdaka manen ita nga aldaw dagiti amma...

i.

Kenka ti aglaplapunosan
nga ayat nupay addakan
iti bukodmo a lubong---awatek,
saankan a makita ken maaprosan.

Ket uray aggunay ti kontinente
a nagtakderak tapno ibualna
dagiti adigi ti lubong a maisina
kaniak; adtoyak, sikakapetak.

Maipalais riknak iti diak masinunuo
a lugar, agparang realidad,
agrehistro dagiti saludsod, ngem 
tumpuar dagiti tubeng a manglukais
ti sungbat ta isuda ti mangitunda
ti pagkapuyan bagi gapu iti amak
ti aniaman nga iparnuay ti wakwak
ti dakes a panangipapan ken lagip--
ngem tengngelmo ti amin
a rekuerdo dagitoy a bahia.

O, Ama, ti nasged a tarigagaymo
kaniak ti kaimbagan a mangitag-ay
ti pusok; ti panangsurot ti desdes
nga imbati dagiti tugotmo a nagnaam
nga uray kalpasan naglabas ti tawen
a dikan makita a sibabagi, maipallayog
kararuak nga agpayakpak a mangasak
iti dalan ti masakbayan gaput'
pannarabaymo ket sikat' pigsak
tapno paksiatek duadua ken panagamak.


ii.

Dimo imbaga ti papanam
dika nagpakada, awankan
idi naammuak nga inasakmo
ti desdes a kaikariam.

Mailiwak met. Kailiwko
ti kaaddam koma. Binirokka
kadagiti naglabas a kalman
ta bareng kunak maitedna
ti sungbat ngem napaayak.
Kayarigak ti nagsapul
ti napukaw a dagum
iti kagaramian iti ayatko
a maaprosan-makitaka;
nakas-ang ti nagtungpalan---
nakana nga ut-ot ti nariknak.

No koma ayat ti makasalbar
idi nagbugsotka, intedko kenka
ti biag. Ti adda kaniak isu
ti tanda ti ayat nga intedmo
met laeng. Iti kasta, saannaka
a kinawit ti kumpay ni patay.
Ngem saan kadi a kastoy
ti rueda ti biag? Adu a rason
ti di mailawlawag iti aglawlaw
gapu ngata ta Isu ti pagayatanna?

Ngem inayatka ti kasta unay
uray nabayagkan a nakainana.
Ayatenka latta. Silalagipak latta.
Isu ti mandar ti panunot.
Isu ti marikna ti pusok,
adda latta lugarmo kenkuana
nga awan asinoman a mabalin
a mangpunno ti pagkurangan
ti nagbaetan no di Sika.

Saanka a pimmanaw a nagmaymaysa.
Ti pasetko, nakipagaliwaksay met kenka
iti aldaw a nakipagtaengka Kenkuana...

.

.

.

.

.
DUA A DANIW
[Ken ni Emetrerio]
Rudy Ram. Rumbaoa
Dagiti Koleksion a Daniw, Saritam Kanta ken Dadduma Pay
samiwengkenayatnirudy.blogspot.com

 

Utek-Kappi: Apay?

SAANEN a gangannaet dayta a balikas kadatayo. Nagramuten daytoy nga ugali/galad[tayo] a Filipino, iti ballasiw taaw wenno iti mismo a daga a nakayanakan. Ti kinautek-kappi ket bunga/resulta iti nalaus unay a panagimon wenno apal/apas[tayo] nangruna no makitatayo nga adda potensial ti tao nga agrang-ay wenno mangragpat iti arapaapna. Agalikuteg ti panunottayo ngem masaktan ti riknatayo a kas man matagibassit ti nagappuanantayo no isadig iti nagapuanan dayta a tao a rason a tumaud ti ilem. No saan, kas man makalibas a balud iti irurukuas ti panunottayo ti dakes nga apal wenno nangisit a panagem tapno maimameg ti kinatao ti sabali. Saan la a dayta, mabalin pay nga aramaten daytoy a pagkukunsabaan wenno pagsasalisalan ti rikna.

Iladawan ti kinautek-kappi a kas kappi iti uneg ti timba/balde. Ditoy a mailadawantayo no kasano't panagtignay dagiti kappi. No mabasa ti panagwerret ti pampanunotda, maidasig man ti garawda iti pagsasao a "no diak magun-od ti maysa a banag, nangnangruna pay kenka." No panunoten, alisto koma a makalibas dagitoy a kappi iti timba, ngem igawid ti maysa ti sabali no daytoyen ket makapantok iti timba tapno laeng masigurado nga agkammaysada a manglak-am ti padapada nga estado wenno pannakaparigat. Ti analogia daytoy iti ugali/galad ti tao: kayat nga ipababa ti maysa ti sabali gapu ta dina kayat [dayta a tao] ti agballigi. Wenno, adda kadi personal a motibo?

Nawada ketdi a makibinnulig daytoy a termino iti kinaawan sirmata wenno kinaawan panagarapaap para iti masakbayan[na] ken ti sabali, awanan konstraktibo a panagpampanunot nga imbes koma nga adda panagkaykaysa. Iti kaaduanna a mapaspasamak, masansan pay a maaramat daytoy a pagibasaran iti oral nga aspeto ti lengguahe ti maysa nga indibidual ken/wenno komunidad nga agpanggep nga aglibas iti babaen ti pribilehiado a biag; ngem agtalinaed nga aramidnanto latta dayta kadagiti tattao a nakagun-od iti simple a balligi.

Iti napalabas, maipagarup a ti kinautek-kappi ket limitado laeng iti maitudo a puli wenno kameng iti maysa nga etniko a grupo. Ngem napaneknekan a saan. Sapasap. Saanna laeng a seknan ti maymaysa a puli, kultura, edad, nagbedngan [ti maysa ken maysa], relihion, sosial wenno estado ti ekonomia ken/wenno pagilasinan ti kinatao. Mabalin [siguro] a saan a maawagan iti "utek-kappi," ngem itudo ti aramid/aksion iti babaen ti sabali a pangawagan kas iti gura wenno nakaro a di pananggusto [iti maysa a tao] ken/wenno ego [bukod a bagi/amor propio].

Ania aya ngamin ti Utek-Kappi?

Naar-aramaten daytoy a termino ken no namin-adun a daras a naipatarus ti kayatna a sawen, ngem nagbati laeng dagiti saludsod iti imahinasion. Nabuddak ketdi ken nakakaawat a maaramat daytoy a manglapped iti ania man nga opinion a saan a komportable wenno makikaysa iti opinion ti sabali. Ania aya ti eksakto nga utek-kappi? Sadino ti nagramutan wenno naggapuanna? Kasano ken sinot' pakayaplikaranna? Aniat' kayatna nga ipaawat kadagiti Filipino kas maysa a puli, kultura ken ania ti itudona kadatayo ti balikas a nairanta a para iti maysa a realidad ken/wenno kas lingguistiko a representasion daytoy iti direksion ti masakbayan?

Nalawag ketdi ti termino nga utek-kappi a makipagpartisipar ken sirigenna ti negatibo nga opinion, ikeddeng, ken kritikarenna ti maseknan. Masansan met a mangngegtayo ti balikas nga "inggit wenno inggit ka lang." Kayatna a sawen, "apal/apas." Ditoy a maipasngay ti dakes nga apal/panagem kas koma iti panangmulit iti dayaw ti maysa a tao. Mabaliktad ti sentro ti argumento iti kritisismo. Ket agpayso, "ad hominem," wenno palso nga argumento. Iti lohika kayatna a sawen, "panangbalbaliw ti argumento manipud iti isyu mapan iti kinatao ti kadiskutir wenno ti sabali." Wenno maaramat kadi daytoy tapno mapagulimek ti kadiskutir babaen iti di nainkalintegan a panangkritikar?

Bileg ti Motibo

Mausar daytoy imbes a makedngan ti wayawaya ti pannakaawat. No maminsan, ti pannakausar ti termino nga utek-kappi ket kasla no di pay ket maipagarup a limitado gapu iti repertorio wenno masukan-sukat ti pudno a pannakaaramatna. Kayatna ngarud a sawen, adda saludsod/isyu ti motibo. Agpayso nga adda kinapudno ti kinautek-kappi, ngem ti motibo dayta utek-kappi a tao ket mangipaay iti adu a saludsod wenno isyu a rumbeng a masungbatan ken malawlawagan.

Maysa kadi daytoy a wagas tapno mapagulimek ti kritisismo ken agsardeng ti argumento? Mabalin a maysa dayta ti kangrunaan a pakausaranna. Wenno, adda kadi umannatup wenno nainkalintegan a sabali a pakayaplikaranna? Mausar kadi ti negatibo a panagpampanunot a saan ket a mangidalan iti positibo nga aksion kadatayo [Filipino] wenno iti asino man? Adda dagiti umannatup wenno nainkalintegan a pannakausar ti termino ken adda met nakalawlawag a saan a mabalin a mairasonan a kas iti rumbeng a pannakaaramatna.

Mabalin [pay] a mausar ti nainkalintegan a kritisismo ti kinautek-kappi a maisuppiat kadagiti tattao a kimmontra iti uray ania a posision wenno uray ania a sao wenno uray ania a bassit nga impormasion a mabalin a mangdadael iti dayaw/purua ken iti ania man a makita[da] a banag. Iti sabali a pannao, dagitoy dagiti tattao nga adda gurana wenno nakaro a di pananggusto [iti maysa a tao]. Dakes a respeto gapu ta iti kasumbangirna ket ti agsusurot a klase ti mentalidad. Wen, maaramat ti kinautek-kappi gapu ta mailadawan ti husto nga ugali[da] ken no kasano't panangkita iti bukod a bagi. Uray ania a naimbag a damag wenno positibo a trato ti sabali a tao kadakuada, iti panunotda, makedngan iti negatibo ti bukod a balligi ken bagi. No nakaro unay ti kinautek-kappi, ad-adda a bassit-usit ti pateg ti kinatao ken pangibaba ti bukodna a reputasion.

Nupay kasta, no ti kritisismo ket aktual a nabugas wenno addaan-anag ken saan a mangparnuay iti pakaidadanesan ti kapabilidad ken kapasidad ti tao a makarikna ken no daytoy ket lohika, addaan ngarud daytoy a tao iti nangato a probabilidad a saanna nga us-usaren ti kinautek-kappi ngem ketdi simple laeng a nainkalintegan ken mayannatup a kritisismo. Uray pay no kasta, ania man a maaramid a kompleto iti ruar ti nainkalintegan a rebbengen/ipabasol ti kinautek-kappi ket agbanag no ti kritiko ket maisentro iti nakurkurang ngem iti panangpabaknang iti bukod a bagi ken/wenno pannakaidaydayaw, maaddaan iti bileg/turay ken mangsakup iti maysa a banag.

Kayatna ngarud a sawen a ti kinautek-kappi ket dina ipalubos wenno palugodan ti sabali a makaruar iti maysa a situasion/sasaaden wenno dina kayat nga agabante- maragpat dagiti arapaap/kalikagumna gapu ta pagelan wenno lapdanna. Irurumen/idadanesda ketdi tapno agulimek dayta a tao ket agtalinaed iti dayta a kasasaadna idinto agnamnam-ay dagitoy [nga utek-kappi] iti nangato nga estado ti biag ken pannakaidaydayaw.

Kasanot' pannakaatur dagitoy a problema? Kasanotay' a mangigunamgunam [iti pannakasursuro] wenno mangitandudo [ti panagdur-as] tapno mailasin daytoy naalas a mentalidad iti indibidual/komunidad ken tapno iturongnatayo iti positibo a garaw ti panagbiag imbes nga iduronnatayo iti pannakarakrak ti bukod a kinatao? No usigen: no awan panangrespeto iti bukod a bagi ken panagayat a mismo iti kinataotayo, ania't maganabtayo? No ti tao nga addaan iti respeto iti bukod a bagi, iti kasta, agbalin a napudno ken mabalinna a kuna: "Agaramidak kadi iti maysa a banag gapu iti impluensia ti maysa a pasamak?" Wenno kunana: "Apay a nagalistoak a masaktan?" No mairugi amin dagitoy iti kinapudno ken panangamiris iti bukod a bagi, mabalin a daytoy ti umuna a pangal tapno makapantoktayo iti panangsimbalud wenno palab-og ti kinautek-kappi gapu ta adda dakkel a kaipapanan wenno rason wenno motibo ti tunggal gandat, panggep, saludsod, isyu, banag a risuten ken subjeto ti saritaan.

Kuna ti maysa a nalatak a mannurat: "Addan baro a panangbasa iti utek-kappi ita. Imbes a pagtitinnulongan nga ibaba ti kadua, agtitinnulongda a ngumato. No kano baybay-am dagiti kappi iti silulukat a timba/balde, inton subliam, awandan."

Kasta koma iti tao, agtitinnulong a ngumato. Ngem kuna met ti dadduma: "No ana ti madlaw nga apalanda kenka, ilallalom ta kitam no dida matay iti apal!" Kuna pay ti maysa: "Pagsagabaem ida iti apal ta kitaem no di maidagel iti nakana a sakit ti nakem." Sabali laeng ti pasagid: "Ti tumaliaw iti panagtaul, mabuteng iti aso a kabul!"

Ngem kasta a talaga ti tao, saan nga agpapada ti panagpampanunot. Ngem nagpintas koma a mabiag iti puso dagiti agtuturaytayo...apalanda dagiti dadakkel ken babaknang a nasion.

Tsk, tsk. Human nature. Solution: Ignore and stay focused.

.

.

.

.

.

UTEK-KAPPI LATTA: APAY?

Rudy Ram. Rumbaoa

[naipablaak ti artikulo iti maysa a pagiwarnak dagiti Filipino iti Maui

samiwenghkenayatnirduy.blogspot.com

[nabulod ti ladawan a nausar]