[nabulod ti ladawan a naaramat iti salaysay]
NI RUDY RAM. RUMBAOA
Di Nakapapati, Ngem Pudno
Literary Contributor, Fil-Am Observer June 2010 IssuePage 4, Opinion Section
NALAYOG ti arapaap dagiti dua nga agpagayam; da Laila ken Lisa, idi ubbingda pay. Pamrayanda idi a buyaen ti nalawa nga asul a tangatang no agiladda iti karuotan a paset iti likud ti balayda Lisa no malpas ti klaseda iti elementaria.
Kunada: "Kayatko a magteng ti lugar a diak pay napanan."
Agil-iladda agingga nga agsipnget ken agparang dagiti bituen. Saan a maungpot ti panagdakiwas ti naganus ken inosente a panagpampanunotda. Kayat ni Lisa ti agbalin nga inhinyero, idinto a nars met ken ni Laila.
Saan nga agaddayo ti balay da Laila ken ni Lisa ta maysa laeng a nagkorosan ti kalsada ti nagbabaetanda. Nalatak met nga ili iti daya a paset ti Ilocos ti naggapuan dagitoy a nagkaubingan ta masansan a pagpasiaran dagiti lokal ken gangannaet a turista ti lugar a nakayanakan ti dati a nagprespresidente ti Filipinas.
Napeklan a politiko, am-ammo, mararaem iti komunidad, ken adda mabalin dagiti nagannak ni Lisa, idinto a sangkaapuyan-sangkasakmolan, piman, ti namulagatan a kasasaad ti biag ni Laila ta nanumo a mannalon ti ama daytoy ken agtagibalay met ti inana. Ngem no iti panagadal ti pagsasaritaan, dayta ti pakaarusan ni Lisa. Kanayon nga umun-una ni Laila iti klaseda a banag a pangap-apalan kenkuana ni Lisa. Saan la a dayta, maysa ni Laila kadagiti napagasatan a sangapulo nga estudiante iti elementaria a pinili ti ilida nga immawat iti scholarship grant manipud iti Department of Social Welfare & Development tapno aglaylayon ti panagadalna agingga a makaturpos iti high school. Nupay di met paudi ni Lisa iti klaseda, ad-adda a ni Laila ti mangrepaso dagiti homework ken assignmentna iti eskuela.
Valedictorian ni Laila idi nagturpos iti high school, ngem kapilitan a pinagsardeng dagiti dadakkelna ta dida kabaelan a pagbasaen ken ibaon iti kolehio. Sa maysa pay, nagngudo metten ti scholarship grant nga impaay ti DSWD kenkuana.
Adu ti kinaeskuelaan ken mangisursuro ti masayangan iti panagsardengna nga agbasa. Nasaririt nga agpayso, ngem isut' gasatna. Ket imbes koma nga iti eskuela ti pangibukbokanna ti tiempo ken orasna iti sumaruno a panagseserrek, nagtrabaho ketdi iti maysa a groseria iti kabesera ti probinsia tapno isu ti mangisakad ti panagadal dagiti uppat nga adienna.
Nagpa-Manila met ni Lisa ta sadiayen a simrek iti kolehio. Gapu ta bugbugtong nga anak ni Lisa, naited amin kenkuana dagiti masapulna: nagbasa iti maysa kadagiti nalatak nga unibersidad iti Manila, napintas a pagkaseraan, adda bukodna a kotse, naipaayan iti agkakapintas nga aruaten, ken napabalonan kadagiti agkakaimas a taraon. Arigna ti maysa a reyna. Lang-ay ken barayuboy a biag--ngem iti likudan dagitoy, ad-adu met ti panaglanganna ngem ti sumrek iti eskuela.
Idi nadamag ni Laila daytoy ala-reyna a panagbasa ti kinaubinganna iti Manila, inay-ayna ti bagina. Nalapalaus unay ti apalna. Ngem ana ngarud ti mabalinna no nakurapay laeng ti pamilia a nagtaudanna. Adda ketdi saludsod a dina maiwaksi iti panunotna, "No apay a dagiti nababaknang ti ad-adda a maparaboran iti edukasion nga arapaap a magun-od koma met dagiti nakurapay a kas kenkuana?" Kayatna nga idiin wenno pabasolen dagiti nagannakna. Ta no nagteppelda koma iti kinarugsoda idi kabanbannuaganda ket impasnekda ti nagadal, saan koma a lak-amen ti pamiliana ti kaytoy a rigat ti panagbiag. Maramananna koma met dagiti naimas a taraon, nagtuloy a nagadal iti kolehio, wenno makaisibbo met iti napintas nga aruaten.
Napateg ken ni Leilia ti edukasion ta daytoy ti kapatgan a maisagut ti nagannak kadagiti annakda. Kakaisuna a gameng a saanto pulos makatakaw ti sabali. Ngem no maminsan, mamati ni Laila a ti edukasion ket agpaay laeng para kadagiti nababaknang. Ania pay ngarud ita ti mamaay ti edukasion a naawatna no nagtennag met laeng a kahera iti groseria? Nupay kasta, nagyaman iti DSWD ta inikkanda pay iti gundawayna nga agbasa ken makaturpos iti high school. Ket dakkelen a banag dayta para kenkuana.
No mano a bulong ti kalendario ti napuros. No mano a kalgaw ti naglabas. No mano nga umuna a bisibis ti tudo iti tawen ti dimteng, ken no mano a paskua ti binilbilang da Laila ken Lisa, adda metten dagiti nalimed a babbaro nga agrayo kadakuada.
Para ken ni Laila, dina ikankano dagitoy ta ad-adda a ti trabahona ti nakatuonan ti atensionna. Ti panangisakadna ti panagadal dagiti kakakana ken ti naraniag a masakbayanda. Iti biang ni Lisa, ngannganin agturpos iti kina-inhinyero.
Impadamag naminsan ni Lisa ken ni Laila iti suratna nga adda boyfriend-na ngem nailimed kadagiti dadakkelna. Inay-ay manen ni Laila ti gasatna. Ta no saan koma a gapu iti responsibilidad a naipakumit kenkuana, ti koma met bagina ti asikasuenna ita. Ken ni Laila, ti groseria a pagpapaayanna ti agtagikuan kenkuana iti agnanayon.
Panawen ti kalgaw idi adda maisar-ong ken nakasirig ken ni Laila iti pagtrabahuanna. Maysa a balo a Lakay a Hawayano. Nagbakasion ti Lakay iti Filipinas ta kayatna nga iliwliwag ti kinaliday ken sakit ti nakemna gapu iti di napakadaan nga ipupusay ti asawana. Nadungpar ti lugan ti asawana nga agturong iti trabaho. Napitpit ken nagbaliktad ti lugan a puon ti nakatayan ti asawana nga insigida. Apagsurok a sais senta ti tawen ti Lakay. Naisem, nabaked a bagi, naparagsit a magna, ken kompleto pay dagiti napudaw a ngipenna. Maysa a siudadano ti Lakay.
Manipud nakita ti Lakay ni Laila, inaldaw nga agistambay iti groseria. Idi damo, saan nga ikaskaso ni Laila dagiti paludip ti Lakay. Wenno ti panangmatmatmatna kenkuana ket suplian met ti balasang iti apagbingi nga isem tapno di mabainan ti Lakay.
Ngem idi nagbayag, impudno ti Lakay ti tarigagayna a puon ti nagsiddaawan ti naud-udi gapu iti kaalisto dagiti pasamak. Saan pay a nakasagana kadagita a banag ken dina pay unay am-ammo ti Lakay, ngem natakneng ti panagkita ti balasang kenkuana. Serioso ta iti naminsan, sinagutanna ni Laila iti balitok a singsing. Saan nga inawat ni Laila, ngem imbati ti Lakay ti cellphone number, ken adresna no bilang makadesision ti balasang.
Mababain ni Laila iti agtagikua ti groseria ta uray oras ti trabaho, adda sadiay a nakabantay ti Lakay a Hawayano. Ngem pagpiaanna, mannakaawat dagiti agtagikua iti groseria. Binalakadanda ni Laila. Inestoriana kadagiti dadakkelna ti agar-arem a Lakay a Hawayano. Ket imbes nga ungtan wenno kagurada, sinugsoganda ketdi nga awatenna ti panagdaton ti Lakay. Maawatan ni Laila ti kayat a mapasamak dagiti dadakkelna-- gundawayanna ti umap-apon a naimbag a gasat kenkuana tapno makalung-awda iti rigat. Ket no bilang ikasar ti Lakay, mapanto metten idiay Hawaii. Matungpalto metten ti arapaapna--ta sadiayton nga agtuloy nga agbasa iti kina-nurse.
Ngem napawingiwing ni Laila. Dina kayat a gundawayan ti kinaliday ti Lakay saan a gapu ta kayatna met ti makapan idiay ballasiw taaw. Patien ketdi ni Laila a nairanrana laeng dagitoy a pasamak iti biagna.
Awan pamalpalutpotanna no ania ti pudno a tarigagay ti lakay kenkuana. Wenno amangan no aramaten laeng ti lakay a para takup iti kinalidayna.
Anianto pay ti sawen dagiti makaam-ammo ken karrubada, "aglalakay ken agbibisin?" Ket ni Lisa, amangan no katawaanna pay. No mabalin, dina kayat a degdegan ti mapespespes iti saem a nagpanes a puso ti Lakay. Wenno isu pay a nayon ti buttuon ti kalbario nga awiten ti barukongna nga agsubli iti Hawaii.
Nagngilangil ni Laila. Umanayen daytoy a ragsakna. Daytoy ti akemna iti biag, saanen a mabaliwan. Ngem natimudna: "Saanmo a pakabasolan no naitaoka a nakurapay, ngem dakkel a liwaymo no pumusayka a nakurapay..."
Tallo a bulan sakbay nga agturpos ni Lisa iti kina-inhinyero, naklaat laengen ni Laila iti naipalayag kenkuana a damag. Sinurot ni Lisa ti boyfriend-na, nagtarayda, ket di pay ammo no sadino ti 'yanda. Nariribokan unay ni Laila iti daytoy naawatna a damag. Kasta unay met ti pungtot dagiti dadakkel ni Lisa iti naammuanda. Iti kasta, binilinda dagiti kabagian ken am-ammoda tapno mapan agsawar iti kamanilaan. Ti pagpungtotan pay dagiti dadakkelna, pito a bulan ti sikog ni Lisa. Dagus met a napugas ti apal ni Laila iti dati a kinaubinganna. Kasla dina patien a maaramid ti gayyemna iti kasta. Ngem saanen a nauray ni Lisa a nagturpos nga immuna. Sa ket masikog. Nalagip la ngarud ni Laila dagiti dadakkelna, "Kas met la kadi dagiti dadakkelko ni Lisa a di nakaibtur?"
Kasla uram a nagkayamkam ti damag iti ilida ket kasta unay ti bain dagiti dadakkel ni Lisa. Saan a maragsakan ni Laila iti inaramid ni Lisa, ngem naamirisna a ti biag ket agwerret latta a kas iti pilid uray no ania ti mapasamak wenno mapagteng ti tao. Limmabas iti panunotna dagidi arapaapda ken ni Lisa. Ti adu a panawen a nagkadduaanda. Ti panangikalkaliwengweng ni Lisa iti panangbasana kadagiti homeworkda.
Napawingiwing. Kasano ngay itan? nakunana. Nagtitinnali ken nagsisinniglot iti panunotna ti masuksukdal a lagipna iti gayyemna. Alun-unen man ti rapas a panawen iti saan a maitangep a gasat ni Laila, maawatanna ketdi a saan amin a madanon ti makita ti mata ket agpatingga iti napintas-- adda met nalaad a makita. Ngem patien ni Lailia a magun-od ti arapaap no pagtalinaeden iti agnanayon ti kinadalus ti puso.
Binuybuya ni Laila ti apuy nga ipuypuyupoy ti angin ti dandanin maibus a sineggedanna a kandela. Binidingbidingna ti urnos dagiti sabsabong. Impanna iti plorera sana implastar iti ngatuen ti lapida. Nagarimasa ti suli dagiti matana. Inaprosanna ti lapida ket saannan a nalapdan ti panagregreg ti kasla kristal a luana. Wen, itay pay a kulkuldingen ti buridekna a babai nga agtawen iti tallo iti panagawidda ta mangrugin a kumagat ti sipnget. Mariknan ni Laila ti in-inut a panagkarayam ti lamiis iti bagina. Mangrugin nga agpakada ti maudi a lawag ti init iti asideg ti bantay a nakaitabonan ni lakayna-- daydi Lakay a Hawayano a nagdaton kenkuana idi adda pay la idiay Filipinas.
Naragpat ni Laila ti arapaapna a nakapan iti ballasiw taaw ngem apagbiit a ragsak ti kaadda ni lakayna iti sidongna ta nagsakit daytoy. Nagkomplikasion ket dina metten nalasatan.
Awanen ni lakayna ngem sibibiag dagiti batonlagip iti isip, puso, ken riknana. Ket iti isusuknalna iti tanem ti Lakay a Hawayano, nabukitkitan pay naminsan ti linabag ti napalabasna. Ti adu a rigat a nagpasaran ti pamiliana. Ti ili a pinanawan ken dimmakkelanna. Daydi namaris ken di agpatingga nga arapaapda ken ni Lisa. Ti edukasion a nangisaad kenkuana iti adu pammadayaw, ken pannakaraem. Kasano a malipatan ni Laila ti nakautanganna iti naimbag a nakem ken puon ti amin a balligina?
Agduapulonton a tawen manipud simmangpet ni Laila iti Hawaii, adda metten tallo nga annakna- dua a lallaki ken maysa a babai. Dagitoy ti bin-i a pakalaglagipan ni Laila iti Lakay a Hawayano. Inaywanan, minuli, ken impaayanna iti naraniag a masakbayanda. Ta kas met iti panagsakripisiona kadagiti uppat nga adienna idi, kasta met iti kapateg ti bunga ti nagtipon nga itlog ken semilia ni ayat. Daytoy ti liwliwa ni Laila, ti ayat ken pammateg ni lakayna.
Awanen ti sapulenna pay iti biag, kontenton iti trabahona kas Nurse Unit Supervisor iti maysa kadagiti kalatakan a pagtaraknan dagiti nataengan iti Hawaii. Yarigna ti biag kas maysa a bisikleta a masakayan, "Tapno agtultuloy ti panagtaray ti bisikleta, masapul nga iturong ti manibela, guantaan a pedalan tapno mabalanse ken saan a matuang wenno matumba."
Sakbay a tinurongna ti luganda nga agina, tinangadna ti tangatang. Mangrugin a sallukoban ti sipnget iti aglawlaw. Iti adayo a paset ti tangatang, nakita ni Laila dagiti rumimat-rimat nga arigna kultintaba a bitbituen. Immisem. Nalag-anen ti barukongna. Adda nagpaiduma a ragsak a nariknana iti panagawidda.*
_____________________
No comments:
Post a Comment